ประโยชน์ของ ผัก ขึ้นฉ่าย

ขึ้นฉ่าย มีวิตามินเอ บีและซี และยังมีนำมันหอมระเหยใช้แต่งกลิ่นอาหาร ช่วยให้เจริญอาหารดับกลิ่นคาวทางคลีนิค ใช้ลดความดันโลหิต ลออาการบวมน้ำและทำให้นอนหลับดี แพทย์ไทยจัด เป็นผักฤทธิ์หวานเย็นเผ็ดเล็กน้อย ไม่มีพิษใช้เป็นยาดับร้อนและบำรุงสมองน้ำมันสกัดจากขึ้นฉ่ายใช้ ผสมในเรื่องสำอางทาผิวแต่งกลิ่นอาหาร ถ้ารับประทานในปริมาณมากติดต่อก้นเป็นเวลานานจะลด จำนวน sperm ลงมา

เรียกชื่อวิทยาศาสตร์ : Aqium graveolens L. vat. Dulce Pers.

Fam. : UMBELLIFERAE

ชื่ออื่น : ผักปิ๋ม ผักข้าวปืน ผักปืน(เหนือ) ฮั่งชื่ง ขึ่งฉ่าย(แต้จิ๋ว) ฮั่นฉิน ฉันฉ้าย (จีนกลาง)

 ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ขึ้นฉ่ายเป็นพืชล้มลุก มีกลิ่นหอมฉุนเฉพาะตัว ลักษณะลำต้นและใบคล้ายผักชีแต่ใหญ่กว่า ใบเป็นใบประกอบขอบใบหยักมีลักษณะเป็นแฉกรูปร่างคล้ายมือ ดอกมีสีขาวขนาดเล็ก ออกเป็นช่อ ก้านดอกคล้ายซี่ร่ม ผลมีขนาดเล็กสีขาว ภายในมี 1 เมล็ด เมื่อผลสุกเต็มที่จะแตกออกเป็น 2 ซีก ขึ้นฉ่ายที่พบมีอยู่ 2 พันธุ์ พันธุ์ฝรั่งเรียกว่าเซลเลอรี่ ซึ่งมีลำต้นอวบใหญ่และมีสีอ่อนกว่าพันธุ์จีนที่เรียกว่าเซเลอริค

 สารสำคัญที่พบ

ผลของขึ้นฉ่ายเมื่อนำมากลั่นด้วยไอน้ำให้น้ำมันหอมระเหย ซึ่งประกอบด้วยสารดี-ไลโมนีน ซีลินีนและสารจำวพธาไลเตส ซึ่งเป็นสารที่ทำให้เกิดกลิ่นเฉพาะตัว นอกจากนี้ยังพบสารอื่นอีกหลายชนิด แต่พบในปริมาณน้อย เช่น แซนตารอล ยูเดสมอล ไดไฮโดรคาร์โวน และกรดไขมัน

ส่วนในชันน้ำมัน จะมีสารที่ทำให้เกิดกลิ่นฉุน โดยมีสารจำพวกเทอร์ฟีนในปริมาณต่ำ นอกจากนี้ยังมีสารอะพิอิน สารจำพวกฟลาโวนอยด์ และคุณค่าทางสารอาหารเช่น เบต้า-แคโรทีน เกลือแร่ แคลเซียม และฟอสฟอรัส ในปริมาณสูง

 สรรพคุณ

สรรพคุณเด่นของต้นและใบขึ้นฉ่ายคือ ช่วยขยายหลอดเลือด ลดความดันโลหิตโดยอาจจะรับประทานเป็นผักหรือนำมาคั้นน้ำรับประทานส่วนสรรพคุณที่รองลงมาคือ ทำให้เจริญอาหาร ช่วยขับปัสสาวะและรักษาโรคติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ ทำให้ประจำเดือนมาเป็นปกติ ช่วยบำรุงประสาทให้มีความจำดี บำรุงกระดูกและฟัน ซึ่งเหมาะสำหรับสตรีมีครรภ์และเด็กที่เป็นโรคกระดูกอ่อน เพราะมีแคลเซียมสูง นอกจากนี้ยังมีวิตามินซี ซึ่งช่วยเพิ่มภูมิคุ้มกันโรค และมีเบต้า-แคโรทีนซึ่งเป็นสารต่อต้านออกซิเดชั่น ส่วนรากใช้รักษาโรคเกาต์และอาการปวดตามข้อ เมล็ดช่วยในการขับลมบำรุงธาตุ

 วิธีใช้ในการประกอบอาหาร

ต้นและใบสดใช้ปรุงแต่งกลิ่นรสของอาหาร เช่น ใช้ดับกลิ่นคาวในข้าวต้มปลา ปูผัดผงกะหรี่ ปลาจะละเม็ดนึ่งบ๊วย ผัดปลาช่อนทอดกรอบ แกงจืดเต้าหู้อ่อน ยำหมูอหรือผัดกับน้ำมัน นอกจากนี้ยังทำเป็นเครื่องดื่มเพื่อสุขภาพโดยนำใบและต้นสดมาคั้นน้ำดื่ม ส่วนเมล็ดและน้ำมันหอมระเหยใช้แต่งกลิ่นอาหาร แต่งกลิ่นเครื่องดื่มทั้งที่มีแอลกอฮอล์และไม่มีแอลกอฮอล์ รวมทั้งขนมหวานบางชนิด

ข้อสังเกต/ข้อควรระวัง

          1. ขึ้นฉ่ายเหมาะสำหรับนำมาปรุงอาหารให้กับผู้ป่วยที่เป็นโรคไตเพราะมีสารโซเดียมน้อย

          2. สามารถรับประทานขึ้นฉ่ายสดเพื่อควบคุมน้ำหนักได้ เพราะให้พลังงานต่ำ

          3. มีรายงานจากการทดลองว่า การรับประทานขึ้นฉ่ายในปริมาณมากและติดต่อกันหลายวัน จะมีผลทำให้ตัวอสุจิลดน้อยลงถึงร้อยละ 50 ซึ่งเป็นการคุมกำเนิดด้วยวิธีธรรมชิตแบบชั่วคราวอีกวิธีหนึ่งแต่ต้องใช้ร่วมกับการคุมกำเนิดโดยวิธีอื่นด้วย และหลังจากหยุดรับประทานเชื้ออสุจิก็จะมีจำนวนปกติ

          4. ในบางรายอาจมีอาการแพ้จากการสัมผัสต้นขึ้นฉ่ายจนถึงขั้นรุนแรงได้ และพบว่าสารสกัดจากต้นขึ้นฉ่ายช่วยเร่งให้สีผิวเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลมากขึ้น

          5. เมล็ดขึ้นฉ่ายเมื่อนำมาสกัดด้วย Petroleum ether จะได้สารที่ช่วยไม่ให้น้ำมันมีกลิ่นเหม็นหืน

          6. สามารถป้องกันโรค silicosis (โรคที่เกี่ยวกับระบบทางเดินหายใจ ซึ่งเกิดจากการสูดฝุ่นที่มีส่วนประกอบของซิลิก้า) ได้

          7. ไม่ควรผัดหรือต้มขึ้นฉ่ายให้สุกนานเกินไป เพราะจะทำลายวิตามินและเกลือแร่ที่มีอยู่ให้หมดไป

          8. น้ำมันขึ้นฉ่าย ใช้แต่งกลิ่นเครื่องสำอาง ครีม สบู่ ยาทาผิว

[แก้ไข] น้ำขึ้นฉ่าย

ภาพ:Graveolens_7.jpg

          "ขึ้นฉ่าย" สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้หลายอย่าง ไม่ว่าจะนำมาทำน้ำสมุนไพร ในที่นี้เราจะกล่าวถึงเฉพาะวิธีทำน้ำสมุนไพรเท่านั้น

"น้ำขึ้นฉ่าย" มีส่วนผสม คือ ขึ้นฉ่าย 1 ถ้วย น้ำเชื่อม 1/4 ถ้วย น้ำสะอาด 2 ถ้วย

วิธีทำ คือ นำขึ้นฉ่ายสด ๆ ใหม่ ๆ มาล้างให้สะอาด แล้วแช่ด่างทับทิม 15-20 นาที หั่นตามขวางละเอียด ใส่เครื่องปั่นเติมน้ำ แล้วกรองด้วยผ้าขาวบาง เติมน้ำเชื่อมพอหวาน ชิมรสตามชอบจะได้ขึ้นฉ่ายสีเขียวอ่อนใสน่ารับประทาน หรือถ้าไม่ชอบแบบหวาน ก็มีอีกสูตรหนึ่ง คือ นำขึ้นฉ่ายมาล้างน้ำให้สะอาด แล้วนำไปลวกในน้ำร้อนที่เพิ่งจะเดือด และยกลงจากเตาใหม่ ๆ ประมาณ 30 วินาที จึงเอามาตำ แล้วคั้นเอาน้ำมาดื่มวันละ 2-3 ครั้ง ๆ ละประมาณ 1 ถ้วยชา

เพียงเท่านี้ ก็สามารถบรรเทาอาการปัสสาวะขัดได้แล้ว ง่าย ๆ แบบสมุนไพรใกล้ตัว

 วิธีปลูก

ขยายพันธุ์ได้ทั้งวิธีการเพาะเมล็ดและใช้ส่วนโคนที่มีรากติดอยู่ปักลงในดินร่วนหรือดินเหนียว ฤดูที่เหมาะแก่การปลูกคือฤดูหนาวและฤดูฝน

ข้อควรจำ    

ควรนำเมล็ดแช่น้ำก่อนปลูก ถ้าเมล็ดลอยให้ทิ้งไปและนำเมล็ดที่จมน้ำมาเพาะ

หว่านเมล็ดในแปลง โดยจัดแถวให้ระยะห่างกัน 15-20 เซนติเมตร กลบดินทับบาง ๆ ประมาณ 1 เซนติเมตร สำหรับขึ้นฉ่ายไม่ต้องกลบเมล็ด เพราะเมล็ดจะเล็กมาก หากเตรียมดินละเอียดเมล็ดจะแทรกตัวลงไปในระหว่างเม็ดดินได้เอง

ผักบุ้งจะงอกใน 3 วัน ผักชีประมาณ 4-8 วัน และขึ้นฉ่ายประมาณ 4-7 วัน

- เมื่อกล้างอกมีใบจริง ถอนแยกและพรวนดินให้โปร่งเสมอจนเก็บเกี่ยว

ผักบุ้งจีนเก็บเกี่ยวได้ภายใน 15-20 วัน ผักชี 45-60 วัน และขึ้นฉ่าย 60-70 วัน

สำหรับผักชีและขึ้นฉ่าย ไม่ชอบแสงแดดจัด อาจปลูกในที่ ๆ มีร่มเงาได้ แต่สำหรับผักบุ้งจีน ต้องการแสงแดดตลอดวัน

ขอขอบคุณข้อมูลจาก

- manman

- กรมส่งเสริมการเกษตร

- สำนักส่งเสริมและพัฒนาไม้เศรษฐกิจภาคเหนือบน